Sokołów Małopolski

          Gmina Sokołów Małopolski znajduje się na północy powiatu rzeszowskiego w województwie podkarpackim, w odległości 24 km na północ od Rzeszowa. Usytuowana jest w widłach Wisły i Sanu, na Płaskowyżu Kolbuszowskim, w tzw. Niecce Sokołowskiej. Zajmuje powierzchnię 134,1 km2, z czego 31,3 km2 to lasy, a 95,3 km2 - użytki rolne. Miasto Sokołów Małopolski leży na skrzyżowaniu pięciu dróg wiodących w stronę: Rzeszowa, Kolbuszowej, Leżajska, Łańcuta i Lublina. Wokół miasta położone są wioski. Sprawnie funkcjonuje tu sieć połączeń autobusowych w ramach linii państwowych i prywatnych.

          Ziemia sokołowska znajduje się w zlewni rzek: Turki, Trzebośnicy i Świerkowca. Na jej północy przeważają piaski, na południu gliny, zaś w dolinach rzek - utwory aluwialne pyłowo-piaszczyste. Gmina jest bogata w kompleksy leśne dawnej Puszczy Sandomierskiej. Lasy iglaste zajmują ok. 23% powierzchni gminy. Obfitują w bogate runo leśne i faunę. Sokołowszczyzna posiada łagodny klimat z niewielką ilością opadów; pozostaje pod wpływem powietrza kontynentalnego.
          Miasto Sokołów zostało założone w roku 1569 przez starostę Jana Pileckiego. Prawa miejskie nadał mu król Zygmunt August. O charakterze handlowo-rzemieślniczym Sokołowa świadczyło renesansowe rozplanowanie sieci ulic z centralnie położonym dużym rynkiem. W 1608 roku na Sokołów napadł 'Diabeł Łańcucki' - Stanisław Stadnicki. W 1657 roku zaatakowały je wojska Rakoczego, a w roku 1672 złupili je Tatarzy. Mimo to miasto szybko rozwinęło się w prężny ośrodek rzemieślniczy. Słynęło zwłaszcza z wyrobów szewskich, stolarskich, garncarskich, tkackich i kowalskich. W okresie rozbiorowym Sokołowszczyzna weszła w skład zaboru austriackiego. W połowie XIX wieku Sokołów pełnił przez kilkanaście lat rolę stolicy powiatu.
          W latach 1863 i 1904 miasto spłonęło w wielkich pożarach. Klęski te razem z nasiloną emigracją zarobkową ludności wpłynęły na zahamowanie rozwoju gospodarczego miasta. W okresie międzywojennym Ziemia Sokołowska stała się miejscem strajków i wystąpień chłopskich. Wojska niemieckie wkroczyły do Sokołowa 10 września 1939 r. W lipcu 1944 r. miasto zostało poważnie zniszczone przez niemieckie bombardowanie lotnicze. Jesienią tego roku w pobliskiej Trzebusce NKWD założyło przejściowy obóz dla jeńców wojennych, żołnierzy Armii Krajowej i przestępców. Niektórzy z nich zostali zamordowani i potajemnie zagrzebani w lasach turzańskich. Lata powojenne przyniosły powolną odbudowę i rozwój Sokołowa.
          Obecnie gmina sokołowska jest jedną spośród 14 gmin powiatu rzeszowskiego i 160 województwa podkarpackiego. Tworzy ją miasto Sokołów Małopolski oraz 10 sołectw: Górno, Kąty Trzebuskie, Markowizna, Nienadówka, Trzeboś, Trzeboś Podlas, Trzebuska, Turza, Wólka Niedźwiedzka i Wólka Sokołowska. Gmina zajmuje powierzchnię 134,1 km2, z czego 15,6 km2 przypada na miasto Obecnie w mieście mieszka 4.041 osób, zaś w wioskach łącznie 12.667 osób. Średnia gęstość zaludnienia w terenie miejskim wynosi 258,6 osoby na km2, zaś w terenach wiejskich 106,5 osoby na km2.
          Władzami samorządowymi gminy są burmistrz wraz z zastępcą oraz piętnastoosobowa Rada Miejska. Obsługę ludności zapewnia Urząd Gminy i Miasta posiadający kilkanaście wydziałów. Do jednostek organizacyjnych Urzędu należą m.in.: Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Ośrodek Pomocy Społecznej, Zespół Oświatowy, Ośrodek Kultury i Biblioteka Publiczna.
          Gmina sokołowska jest w całości zgazyfikowana i stelefonizowana. Trwa budowa sieci kanalizacji sanitarnej W mieście funkcjonuje Komisariat Policji obsługujący gminy Sokołów i Kamień. Istniejące w każdej miejscowości jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej zrzeszone są w Związku Miejsko-Gminnym. Swoje komórki posiadają tu również Powiatowy Urząd Pracy w Rzeszowie oraz Referat Komunikacji.
          Gmina sokołowska ma charakter zdecydowanie rolniczy. Na jej terenie funkcjonuje 3.394 gospodarstw rolnych o średniej powierzchni 3,75 ha. Najczęstsze są gleby IV i V klasy. Ponad połowa użytków rolnych (4.818 ha) jest zmeliorowana. Przeważa uprawa zbóż i roślin okopowych, zaś w południowej części: Nienadówce, Trzebosi i Trzebusce - również truskawek. W produkcji zwierzęcej dominuje hodowla trzody chlewnej i bydła.
          Na terenie Sokołowszczyzny jest zarejestrowanych ponad 1.200 podmiotów gospodarczych. Nie ma tu zlokalizowanych żadnych większych zakładów przemysłowych. Funkcjonują natomiast mniejsze zakłady specjalizujące się w produkcji metalowej, stolarskiej i rolno-spożywczej. Swoje usługi oferują formy budowlane i transportowe. W Sokołowie swoją siedzibę mają m.in.: Bank Spółdzielczy, Gminna Spółdzielnia 'Samopomoc Chłopska', Spółdzielnia Kółek Rolniczych oraz oddział Powiatowego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Boguchwale.
          Na terenie miasta działa Przychodnia Rejonowa i Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej z placówkami w Górnie, Trzebosi i Wólce Niedźwiedzkiej. Publiczny Ośrodek Zdrowia znajduje się w Nienadówce. W Górnie zlokalizowany jest kompleks medyczny - Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej 'Sanatorium' tworzony przez Hospicjum 'Dom Sue Ryder', Zakład Opiekuńczo-Leczniczy oraz Oddział Gruźlicy i Chorób Płuc. Razem z nimi funkcjonuje Dom Pomocy Społecznej. W Turzy usługi świadczy prywatny Dom Spokojnej Starości 'Leśniówka'. W Sokołowie działalność prowadzą dwie apteki prywatne, a poza tym istnieją apteki w Górnie i Nienadówce.
          Opiekę społeczną ludności zapewnia Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Organizacjami pozarządowymi są Stowarzyszenie Pomocy Osobom Niepełnosprawnym i Klub Abstynenta 'Diament'. Przy Urzędzie Gminy działa też Komisja ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Ponadto w mieście funkcjonuje Środowiskowy Dom Samopomocy dla osób upośledzonych.
          Na ziemi sokołowskiej istnieje sześć parafii rzymskokatolickich: pw. Św. Jana Chrzciciela w Sokołowie, pw. Ofiarowania Matki Bożej w Górnie, pw. Św. Bartłomieja w Nienadówce, pw. Opatrzności Bożej w Trzebosi, pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Trzebusce i pw. K Matki Bożej Królowej Polski w Wólce Niedźwiedzkiej. Parafie te, razem z pięcioma innymi, wchodzą w skład dekanatu sokołowskiego należącego do diecezji rzeszowskiej, a istniejącego od 1921 roku. Większość parafii posiada kościoły i kaplice dojazdowe. W Nienadówce i Sokołowie swoje domy zakonne prowadzą Siostry Służebniczki Starowiejskie. Osobna kapelania działa też przy zakładach leczniczych w Górnie. Sokołowski kościół parafialny stanowi zarazem sanktuarium Matki Bożej Królowej Świata z łaskami słynącym wizerunkiem maryjnym.
          Położona na terenach dawnej Puszczy Sandomierskiej ziemia sokołowska jest bardzo atrakcyjna dla turystów. W renesansowym miasteczku można podziwiać XVIII-wieczne kapliczki, magistrat z 1907 roku, wiele zabytków architektury drewnianej i murowanej. Na zwiedzanie czekają piękne kościoły: drewniany w Wólce Niedźwiedziej z 1607 r. (przeniesiony z Woli Zarczyckiej) oraz murowane: XIX-wieczne w Trzebosi i Nienadówce i z początku XX w. w Górnie i Sokołowie. Na terenie całej Sokołowszczyzny liczne są zabytkowe kapliczki, przydrożne krzyże i figury, niektóre jeszcze z XVIII w.
          Interesujący jest cały układ urbanistyczny starego Sokołowa wpisany do Rejestru Zabytków, a zwłaszcza malownicze uliczki. Atrakcją są fragmenty ziemnych wałów obronnych z fosą z początku XVII wieku w ogrodzie plebańskim oraz w pobliżu cmentarza grzebalnego. Pełen uroku jest również jeden z najlepiej zachowanych na Podkarpaciu cmentarzy żydowskich z ok. 250 macewami z XVII-XX wieku. Na miejscu starego cmentarza żydowskiego przy ul. Kochanowskiego wzniesiony został zaś ohel ku pamięci miejscowego rabina Meilecha Weichselbauma.
          Ziemia sokołowska otwiera swoje podwoje dla osób pragnących aktywnego wypoczynku. Gmina znajduje się na terenie Sokołowsko-Wilczowolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Przez Sokołów wiedzie niebieski szlak turystyczny z Głogowa do Leżajska. W lasach turzańskich funkcjonuje też edukacyjna ścieżka przyrodniczo-historyczna z licznymi przystankami i parkingiem przy drodze Sokołów-Raniżów. W Wólce Niedźwiedzkiej zlokalizowany jest zbiornik wodny 'Niedźwiadek' o pow. 8 ha z przyległym obszarem rekreacyjnym. Wypoczynkowi sprzyja unikalny klimat lasów w północno-zachodniej części gminy.